“Kur’an-ı Kerim İncelemeleri” başlıklı program, Kur’an-ı Kerim’in mushaflar ve tercümeler yoluyla dünyaya yayılışının tarihini konu almaktadır.
Mushaflar üzerindeki incelemeler
Erken dönem mushaflarından başlayarak, Kur’an-ı Kerim’in dünyanın çeşitli şehirlerinde bulunan kadim nüshalarının fizikî durumu, yazı ve imlâ özellikleri üzerinde Dr. Tayyar Altıkulaç tarafından IRCICA için gerçekleştirilen incelemeler, her biri bir mushafa dair olmak üzere ciltler halinde yayınlanmıştır. İncelenen mushaflar ve ciltlerin yayın tarihleri şöyledir: Hz. Osman bin Affan RA dönemine atfedilen mushaflardan, İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi nüshası (2007) ve Kahire, Elyazmaları Merkez Kütüphanesi (Meşhed el-Hüseynî) nüshası (2009); Hz. Ali bin Abi Talib KAW dönemine atfedilen, San’a Ulu Camii yakınındaki elyazmaları kütüphanesinde bulunan nüsha (2011); Hz. Osman bin Affan RA dönemine atfedilen ve Kahire İslam Sanatları Müzesi’nde bulunan nüsha (2014); Paris’te, Fransa Millî Kütüphanesi’nde bulunan kısmî nüsha (2015); Almanya, Tubingen Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki nüsha (2016); Londra, İngiliz Millî Kütüphanesi’nde bulunan kısmî nüsha (2017); Almanya, Berlin Devlet Kütüphanesi’ndeki nüsha (2018); Topkapı Sarayı Müzesi nüshası üzerindeki incelemenin genişletilmiş ve gözden geçirilmiş edisyonu; Topkapı Sarayı Müzesi, Fahreddin Paşa (Medine Müdafii) Koleksiyonu’nda bulunan, Hz. Osman bin Affan RA dönemine atfedilen nüsha (2020).
Kur’an-ı Kerim’in tercümeleri üzerindeki çalışmalar
Bu projenin amacı Kur’an-ı Kerim metninin yayılışının tarihini tercüme edildiği diller, tercümelerin sayısı, coğrafî bölgeler gibi yönleriyle inceleyip kayda geçirmektir.
Basılı tercümelerle ilgili olarak 1986’da yayınlanan Kur’an-ı Kerim’in Mealinin Tercümeleri Dünya Bibliyografyası– Basılı Tercümeler (1515-1980) başlıklı bibliyografyada 65 dilde 551 tam, 883 kısmî tercümenin ilk ve sonraki baskıları ve edisyonları olan 2672 eser kapsanmıştır. Bu yayın için Libya Uluslararası İslam’a Davet Cemiyeti’nden malî destek sağlanmıştır.
Bu bibliyografyanın güncellenerek elektronik ortamda başvuruya sunulmuş versiyonunda 1515-2015 arasında yayınlanmış 143 dildeki 4329 tercüme kapsanmıştır; bunlardan 1671’i tam tercümelerdir.
Kur’an-ı Kerim’in elyazması tercümeleriyle ilgili olarak yürütülen projelerde kütüphane, arşiv ve araştırma kurumlarının ve şahısların koleksiyonları taranmış, toplanan bilgilerle IRCICA’nın Kur’an-ı Kerim’in Elyazması Tercümeleri Dünya Bibliyografyası serisinde üç çalışma yayınlanmıştır. Her birinde ele alınan tercümeler şöyledir:
- Cilt I: Türkçe, Farsça ve Urduca dışındaki dillerdeki tercümeler (2000);
- Cilt II: Urduca tercüme ve tefsirler; elyazmaları uzmanı ve Pakistan, İslamabad’daki Arapça Yazmaları Koruma Merkezi Direktörü Dr. Ahmad Khan tarafından, Giriş bölümüyle birlikte hazırlanmıştır (2009);
- Cilt III: Türkçe tercüme ve tefsirler (2016).
Kur’an-ı Kerim’in sözlü tercümeleriyle ilgili olarak IRCICA, bazı Afrika dillerinde yapılan tercümelerin ses kayıtlarını ilgili ülkelerin yerel kurumlarının işbirliğiyle toplamıştır ve bunları kütüphanesinde muhafaza etmektedir. Volof dilindeki tercümeler Dakar, Senegal’deki Şeyh Anta Diop Kara Afrika Temel Enstitüsü (IFAN) yardımıyla 1992’de, her biri 90 dakikalık 25 kasete kaydedilmiştir.
Tamaşek ve Songay dillerindeki tercümeler 1989’da Mali, Timbuktu’daki Ahmed Baba Tarihî Dokümantasyon ve Araştırma Merkezi ve bu merkezin Direktörü, o dönemde IRCICA Yönetim Kurulu’nda Mali’nin temsilcisi olan Dr. Mahmoud Zouber’in yardımıyla sırasıyla 44 ve 30 kasete kaydedilmiştir.
Kanuri dilindeki tercümeler Nijerya, Kaduna’daki Open Press yayınevi tarafından IRCICA için 1995’te, 55 kasete kaydedilmiştir.
IRCICA bunların yanında, tarihî mushafların basımıyla ilgili teknik konularda uzmanlaşmıştır.
- Tarihî “Kazan Mushafı”nın 2005 baskısı Rusya Federasyonu’na bağlı Tataristan Cumhuriyeti’nin başkenti Kazan’ın Belediyesi ile işbirliği çerçevesinde IRCICA tarafından koordine edilmiştir. 1803 tarihli asıl mushaf Doğu dünyasında baskısı yapılmış en eski mushaf olarak bilinmektedir. 2005’teki yeniden basımı Kazan şehrinin 1000. yıldönümü vesilesiyle yapılmıştır.
- Katar Emiri (eski Emir) Şeyh Hamad bin Halife Es-Sani’nin isteği üzerine IRCICA ile Katar Evkaf ve İslamî İşler Bakanlığı işbirliğinde 2007’de yürütülen hat sanatı yarışmasında “Katar Mushafı” için görevlendirilecek hattatın seçimi yapılmıştı. Mushaf, yarışmada birinci gelen Ubayda el-Banki tarafından yazılmış, 2010’da yayınlanmıştı; o dönemde Emir Yardımcısı ve Veliaht olan Şeyh Tamim bin Hamad Es-Sani başkanlığında 10 Mart 2010’da Doha’da yapılan bir törenle kamuoyuna tanıtılmıştı. .
- Bosna-Hersek, Saraybosna’da Gazi Husrevbegova Kütüphanesi’nde muhafaza edilen, El-Muhagir ed-Dagistani tarafından 1849 yılında istinsah edilmiş “Fadil-Paša Šerifović Mushafı”nın tıpkıbasımı IRCICA tarafından 2002’de yapılmıştır.
- Bosna’lı Prof. Ešref Kovačević’e ait tarihî mushaf IRCICA’nın koordinasyonuyla T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bilimsel-teknik onayı sonrasında 1996’da yayınlanmıştır.
