Büyük 10. yüzyıl İslam alimi İmam Maturidi’nin 1155. doğum yıldönümü vesilesiyle, İmam Buhari Uluslararası Bilimsel Araştırma Merkezi (Semerkant, Özbekistan), İmam Maturidi Uluslararası Bilimsel Araştırma Merkezi (Taşkent, Özbekistan) ve IRCICA tarafından çevrimiçi seminerler dizisi çerçevesinde 14 Nisan 2025 tarihinde “Çokardiza Kabristanı: Geçmişte ve Günümüzde” konulu konferans ile tartışmadan oluşan bir program düzenlendi. Konferans, Yahya Ghulamov Semerkant Arkeoloji Enstitüsü Kıdemli Araştırmacısı Dr. Amriddin Berdimurodov tarafından verildi. Program, İmam Buhari Merkezi Direktörü Prof. Şovosil Ziyadov ve IRCICA Genel Direktörü’nün Uluslararası İlişkiler Danışmanı Prof. Ashirbek Muminov’un aktif katılımıyla gerçekleştirildi. Dr. Berdimuradov, İmam Maturidi’nin Çokardıza Kabristanı’ndaki türbesinde yapılan etütler, kazılar ve toplanan malzemelerle ilgili bilgiler ve deneyimler aktardı.
Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud el-Maturidi es-Semerkandi (ö. 333 H/944-945 M.) Hanefi mezhebinin en önemli temsilcilerindendir. On beş civarında önemli eser yazmıştır; bunların en tanınmışları Kitabü’t-Tevhid (el-Maturidi) ve Te’vilat Ehl-i Sünnet (Tefsir-i Maturidi)’dir. Müslüman dünyasında geniş bir üne ve halefiyete kavuşmuştur. İsteği üzerine defnedildiği Çokardiza Kabristanı Müslüman dünyasının en tanınmış mezarlıklarından biri olup 10.-14. asırlarda yaşamış 239 İslam alimi burada yatmaktadır. Kabristan tarihinde koruma, yeniden inşa ve bakım açısından günümüzden önce iki önemli dönem geçirmiştir. Bunlardan birincisi, mezarlığın güzelleştirildiği ve kitabelerinin yenilendiği Karahanlılar Devleti dönemidir (999-1211 M); ikincisi ise Timurlular Devleti dönemi (1370-1506 M) olup bu dönemde inşaat malzemeleri mermere dönüştürülmüş ve diğer bakım çalışmaları yapılmıştır. Kabristanın anıtları, arazisinin bir kısmı yerleşim alanlarına girdiği için 20. yüzyılda kademeli olarak kaybolmuştur. Daha sonra araziler kurtarılmış, Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti tarafından kazılar ve yeniden inşalar gerçekleştirilmiştir. Yeniden yapılanmanın ilk safhasında İmam Maturidi’nin mozolesi orijinaline uygun olarak yeniden inşa edilmiş; hasarlı mezarlar onarılmış; mekân Kasım 2000’de ziyarete açılmıştır. Kurtarılan orijinal, uzun yazıları olan mezar taşlarının bir kısmı Maturidi’nin türbesinin çevresine sıralanmıştır. Hükümet tarafından gerçekleştirilecek olan, kompleksin bütününün yeniden inşası ve açılmasının ikinci aşaması ise cami, medrese ve müzeyi kapsayacaktır. Türbenin manevî, ilmî, epigrafik, zanaat ve mimari mirasın önemi IRCICA’nın 2019’da yayınladığı Epitaphs of Muslim Scholars in Samarkand (10th–14th Centuries) başlıklı kitapta da ortaya konmuştur (Ed. Bakhtiyar Babadjanov, Lola Dodkhudoeva, Аshirbek Muminov, Ulrich Rudolph (IRCICA, 2019, İslam Medeniyeti Kaynak ve İncelemeleri Serisi 39, 652 s.). .). Bu kitapta 239 mezar taşının Arap harfleriyle yazılmış metinleri, Rusça’ya tercümeleri, fotoğrafları ve açıklayıcı notlar ile ayrıntılı endeksler, lugâtçe ve bibliyografya bulunmaktadır.
