Semerkant’taki Uluğ Bey Medresesinin halefi olan Semerkant Devlet Üniversitesinin 600. kuruluş yıldönümü vesilesiyle Özbekistan’ın Yüksek ve Orta Özel Eğitim Bakanlığı tarafından 16 Temmuz 2020’de “Uluğ Bey Medresesinin Halefi Semerkant Devlet Üniversitesi” konulu uluslararası web konferansı düzenlendi. Özbek hükümdar ev gökbilimci Uluğ Bey 1420’de Semerkant’ta yüksek eğitim için geniş ölçekli bir medrese kurmuştu. Uluğ Bey Medresesinde din ilimlerle beraber matematik ve astronomi gibi bilimler okutuluyordu. 1420lerde Uluğ Bey ünlü rasathanesini de kurmuştu.
Uluğ Bey Medresesinin günümüzde Semerkant Devlet Üniversitesinde devam edişi, konferanstaki bildirilerden bazılarında anlatıldığı gibi, tarih kaynaklarına ve bilimsel araştırmalara dayanarak gösterilmiştir.
Semerkant Devlet Üniversitesinin 600. yıldönümü münasebetiyle düzenlenen konferansta bakanlar, üniversite rektörleri ve akademi başkanları, uluslararası kuruluşların başkanları ve Asya ve Avrupa’dan üniversite mensubu ve araştırmacılar tarafından 50’ye yakın konuşma yapıldı. Başlangıç oturumuna davet edilmiş olan IRCICA Genel Direktörü Prof. Dr. Halit Eren konuşmasında, Semerkant’ta Uluğ Bey Medresesinin kurulmasının bilim ve eğitim tarihinde parlak bir ilerleme oluşturmuş olduğunu belirterek medresenin bunun devamında modern zamanlara Semerkant Devlet Üniversitesinin bünyesinde erişirken köklü bir bilim kurumunun geleneğini de edindiğini anlattı. Bu açıdan, dedi Prof. Eren, “Semerkant Devlet Üniversitesi klasik yüksek eğitim kurumu medresenin modern üniversiteye dönüşerek gelişmesinin tarihî bir örneğini oluşturur. Bu, bilim, bilgi ve eğitimin sürekliliği içinde geçmişle bugün arasında bir bağdır.” Prof. Eren konuşmasında İİT’nin kültür araştırmalarıyla görevli kuruluşu olan IRCICA’nın İslam dünyasında bilim ve eğitim tarihi konusundaki çalışmalarının amaçlarını, kapsamını ve yürürlükteki projelerini de açıkladı. Çok sayıda sempozyum, araştırma projesi ve biyografi ve bibliyografya gibi çalışmalar dahil olmak üzere kaynak kitapların IRCICA tarafından İslam dünyası tarihindeki bilim, bilim adamları, ve bilim ve eğitim kurumları konularına ayrılmış olduğunu söyledi. Prof. Eren bundna sonra medreselerin tarihî gelişmesinin ana hatlarını çizerek, tarihte birbirini izleyen İslam devletlerinin yöneticilerinin aynı zamanda bilim ve eğitimin hamisi olduklarını; Orta Doğu, Orta Asya, Kuzey Afrika ve Endülüs’ün birçok şehirlerinde medreseler ve kütüphanelerin kurulduğunu ve İslam devletlerinin bilim merkezleri arasında bilgi alışverişlerinin gerçekleştiğini anlattı. Örnek olarak, Semerkant Rasathanesinde hazırlanan Uluğ Bey Zic’i, Osmanlı gökbilimcilerinin takvimler hazırlarken kullandıkları temel bir kaynak olmuştu; Semerkant coğrafya ve astronomi okulu İslam dünyasında coğrafya ve haritacılık bilgileri için ilk elden kaynaklar sağlamıştı; Osmanlı astronomları Kadızade Rumi ve Ali Kuşçu Semerkant Medresesinde çalışmışlar ve eğitim vermişlerdi. Medreselerin yüzyıllar boyunca toplumların eğitiminde kilit rol oynadıklarını belirten Prof. Prof. Eren, İslam dünyasının değişik ülkelerinde 20. yüzyılın birçok üniversitesinin geçmişteki medreselerin devamını oluşturduğunu söyledi.
Semerkant Üniversitesi Rektörü Prof. Rustam Ibragimovich Khalmuradov’un yönettiği aynı Başlangıç oturumunda konuşan yetkililer, rektörler ve bilim adamları arasında Semerkant Bölgesi Valisi E. O. Turdimov, Özbekistan Yüksek ve Orta Özel Eğitim Bakanı Dr. I. U. Madjidov, Özbekistan Bilimler Akademisi Başkanı Prof. B.S. Yuldashev, Özbekistan Yenilikçi Kalkınma Bakanı I. Y. Abdurahmonov, İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Mahmud Ak, Çin’den Xi’an Jiatong Üniversitesi Rektörü Prof. Wang Shugo, Özbekistan Cumhuriyet Yüksek Eğitim Bakanı Prof. U.P. Umurzakov, Rusya’dan, Kazan Federal Üniversitesi Rektörü Prof. I. N. Gafurov ve Rusya İnsanî Bilimler Devlet Üniversitesi Başkanı Prof. E. I. Pivovar bulunuyordu.
Bildirilerin sunulduğu oturumlarda IRCICA’nın konferansa bir diğer katkısı, IRCICA Araştırma ve Yayın Bölümü Başkanı Prof. Ashirbek Muminov’un “Orta Asya Medreselerinde bilimsel geleneklerin devamı” başlıklı çalışmasını sınması oldu. Bu oturumlarda çeşitli konularda sunulan bildirilerden medreseler ve yüksek eğitim kurumları konusunu ele alanlardan bazıları şunlardı: “Medeniyetler arası iletişimde tercümelerin rolü” (Dr. Shaazim Minovarov, Özbekistan’da İslam Medeniyeti Merkezi Müdürü); “Uluğ Bey Medresesinde öğretilen bilimlerin tasnifi (Akademisyen B. Valikhodjaev’in araştırmasına dayanarak)” (M. Tursunova, Semerkant Devlet Üniversitesi); “Semerkant Devlet Üniversitesinin tarihî kökleri (Semerkant Devlet Üniversitesi 600. yıldönümü için) (Akademisyen Sh. A. Ayupov, Özbekistan Bilimler Akademisi); “Medreselerin oluşumunun tarihi – Özbekistan’da yüksek eğitim sistem (1920’lerde medreselerin üniversiteye dönüştürülmesi) (Prof. B. Ergashev, Semerkant Devlet Üniversitesi); “Semerkant Devlet Üniversitesi: geçmişte ve günümüzde) (Dr. H.N. Normurodov, Semerkant bölgesi Nuroniy Kurumu başkanı); “Semerkant medreseleri ve kütüphaneleri”( Sh. Yu. Ziyodov, İmam Buhari Uluslararası Araştırma Merkezi, Özbekistan); “Mirza Uluğ Bey Medresesi ve süreçleri hakkında” (Dr. T. Mahmudov, Semerkant Devlet Üniversitesi); “Orta Asya’nın büyük mimarisi: geçmiş, bugün ve gelecek” (Dr. Ona Vileikis, UCL, İngiltere); ”Amir Timur ve Timurlular’ın yeniden canlanışında medrese eğitim sisteminin rolü (Semerkant’taki Uluğ Bey Medresesi temeli üzerinden) (Prof. U. M. Mavlonov, Kamu Yönetimi Akademisi, Özbekistan); “Semerkant eğitim sistemini incelemek için Türkistan Koleksiyonu bir kaynaktır” (Prof. Sh. A. Hayitov, Buhara Devlet Üniversitesi, Özbekistan; “Özbekistan’da medreseler tarihi üzerine” (Prof. Sh. S. Gafforov, Semerkant Devlet Tıp Enstitüsü); “Ali Şir Nevai’nin hayatı ve yaratıcı faaliyetinde Semerkant’ın manevî ve aydınlanma ortamının rolü (tarihî – sinerjik analiz) (B. Tursunov, İmam Buhari Uluslararası Araştırma Merkezi, Özbekistan); “Kazakistan’daki Orta Çağ cami ve medreselerinde arkeolojik malzeme” (Prof. Dmitry Voyakin, Özbekistan Uluslararası Orta Asya İncelemeleri Enstitüsü Müdürü); “Semerkant Devlet Üniversitesinin mevcut potansiyeline bir bakış” (Prof. I. Mirzaev, Semerkant Devlet Üniversitesi); “Yabancı eğitim sistemlerini anlamak – Oryantalist görüşler ve modern yaklaşımlar” (Prof. Eva Orthmann, Gottingen Üniversitesi, Almanya).
Konferansta bunlardan başka, Özbekistan üniversiteleriyle diğer Orta Asya ülkelerinin, ABD, Almanya, Fransa, Hindistan, İngiltere, İtalya, Polonya ve Rusya’nın üniversiteleri arasındaki işbirliğini ele alan bilimsel bildiriler yer aldı. Ayrıca, çeşitli uzmanlık konuları üzerine, bunlar arasında bilimsel araştırmalarda dijital teknolojilerin uygulamalarıyla ilgili sunumlar da yapıldı.
